- عامل چهارم: عذرخواهی و بخشایش
گذشت و چشم‌پوشی زن و شوهر از اشتباه و کارهای ناپسند دیگری در خانواده اهمیت بسیاری دارد و بی‌توجهی به آن، صمیمیت و آسایش خانواده را تبدیل به اضطراب، بدبینی، عصبانیت و عیب‌جویی خواهد کرد. کسی که در خانه از خصلت نیکوی گذشت برخوردار نیست و با کوچکترین خطا و لغزشی از طرف همسرش، درصدد انتقام بر می‌آید، خوشبختی خود را تباه و زندگی را برای خود و اطرافیانش تیره و تار می‌سازد.
اگر به این فکر کنیم که هیچ فردی بدون عیب نیست؛ دیگر انتظار رفتار بدون خطا از همسر خود را نخواهیم داشت. بهترین واکنش در برابر اشتباه همسر بخشایش و گذشت است. بخشودن، به فرد فرصت می‌دهد تا بار دیگر عشق بورزد، عشق بدهد و عشق بگیرد. هر چه کسی را بیشتر دوست داشته باشید، از نبخشودن او بیشتر رنج می‌برید. عاشق بودن، شیرین‌تر از حق داشتن است. اگر فرد در زندگی مشترک، همواره بر این اصرار کند که حق به جانب من است، عشق و گذشت را فراموش خواهد کرد.
آثار گذشت
از بین رفتن کینه؛ با گذشت و چشم‌پوشی زن و شوهر به اشتباهات یکدیگر، کینه‌ها زدوده شده و تیرگی روابط از بین می‌رود.
پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «با یکدیگر به گذشت رفتار کنید، تا کینه‌هایتان برطرف شود».[1]
آرامش روحی؛ زندگی همراه با گذشت و چشم‌پوشی، باعث آرامش و آسایش روحی زن و شوهر و دیگر اعضای خانواده می‌شود. کسی که گذشت ندارد، همواره منتظر انتقام گرفتن است. از این رو آرامش روحی خود را از دست می‌دهد، اما کسی که می‌بخشد و می‌گذرد، بدون هیچ نگرانی و کینه‌ای به همسر خود با آرامش خاطر در کنارش زندگی می‌کند و از بهانه‌جویی‌های بیهوده و زیان‌بار دوری می‌جوید.
عزیز شدن؛ با ایراد گرفتن از رفتار همسرتان، نه تنها به اصلاح رفتار او موفق نمی‌شوید، بلکه سبب لجبازی و واکنش منفی او نیز خواهید شد، اما با گذشت و چشم‌پوشی از خطا، در نظر همسر، عزیز و محترم جلوه می‌کنید و از نفوذ کلام بیشتری برخوردار خواهید شد. این عزیز شدن پیوند خانوادگی‌تان را محکم‌تر خواهد کرد.
طول عمر؛ آرامش روحی و روانی که به خاطر عفو و گذشت نصیب انسان می‌شود، در سلامت جسمی او تأثیر می‌گذارد و باعث افزایش عمر او خواهد شد.
رسول خدا (ص) می‌فرماید: «کسی که بسیار گذشت می‌کند، به عمرش افزوده می‌شود».[2]
چگونه انسان با گذشتی شویم؟
قدرتِ بخشودن در همه ما وجود دارد، اما مانند همه مهارت‌های دیگر لازم است که آن را تمرین کنیم و برایش وقت بگذاریم. اگر در دوران کودکی، هنگامی که والدین مرتکب اشتباهی می‌شدند، یکدیگر را می‌بخشیدند و به راحتی از سر تقصیرات هم می‌گذشتند، ما هم بهتر می‌دانستیم چگونه گذشت داشته باشیم. اگر بخشوده شدن خطاهای خود را بارها مشاهده می‌کردیم، نه تنها یاد می‌گرفتیم چگونه گذشت داشته باشیم، بلکه می‌آموختیم چگونه قدرت گذشت را به دیگران منتقل کنیم.
برای اینکه به انسانی بخشایش‌گر تبدیل شوید چند تمرین را انجام دهید:
خودتان را ببخشید. برخی افراد مدام به خاطر اشتباهاتشان خود را سرزنش می‌کنند و می‌گویند: «هرگز نمی‌توانم خودم را ببخشم!». هر گاه خاطره خطاهای گذشته به ذهنتان آمد و درد عاطفی ناشی از آن دوباره برگشت، باید همان‌طور که دیگران شما را بخشوده‌اند شما هم خودتان را ببخشید.
با آزردگی‌های کوچک شروع کنید. وقتی بخشودن اشتباهات کوچک را بیاموزید، می‌توانید از تقصیرهای بزرگ نیز چشم بپوشید.
آثار گذشت و بخشش را به یاد آورید. مهم‌ترین عاملی که در پیدایش روحیه گذشت در محیط خانواده مؤثر است، توجه به تأثیر گذشت در سعادت زندگی خانوادگی است. یادآوری اینکه نبخشودن همسر، جز به تیره شدن روابط سالم خانوادگی و ناخوشایند بودن آن و تشدید درگیری‌های خانوادگی نمی‌انجامد، تأثیر بسیاری در پیدایش روحیه گذشت در شما دارد.
یادآوری عیوب خود، تأثیر زیادی در گذشت از خطاهای همسر دارد. عیوب خود را نیز به یاد آورید و همسرتان را تنها مقصر در به وجود آمدن مشکلات ندانید.
گذشت نشانه‌ای از بزرگواری اخلاقی و یکی از صفات والای انسانی است که ارزش اخلاقی فراوانی دارد. فردی که دارای صفات نیک اخلاقی باشد، از اشتباهات و بدی‌های دیگران، به ویژه همسر و اعضای خانواده خود، چشم‌پوشی می‌کند و همواره به آنان گذشت دارد.
نکاتی که بهتر است بدانید:
بخشایش آسان نیست و نیاز به زمان دارد. بخشودن همسر بابت یک اشتباه به هیچ وجه با اینکه به زبان بگویید اشکالی ندارد، یکی نیست. مسلماً به این معنا هم نیست که مسئله تمام می‌شود و می‌رود و هرگز دوباره آن را مطرح نمی‌کنید. بخشودن یعنی اینکه تصمیم بگیرید از چیزی بگذرید و بگذارید درد و رنجی که به وجود آمده از بین برود و به خشم فرصت بروز ندهید.[3]
بخشودن، تمام عواقب خطایی که صورت گرفته را از بین نمی‌برد. همسر جوانی را در نظر بگیرید که وقت زیادی با همسرش صرف نمی‌کند. وقتی هم کنار اوست حرف‌های تلخ و محکوم کننده می‌زند و محبت چندانی نشان نمی‌دهد. سال‌ها بعد به اشتباه خود اعتراف می‌کند و درخواست بخشایش می‌کند. فرض کنید همسرش تصمیم بگیرد او را ببخشد، اما این بخشایش باعث شفای تمام زخم‌های عاطفی گذشته نمی‌شود. کاری که بخشایش می‌کند این است که ایجاد رابطه بهتر در آینده را ممکن می‌سازد.
بخشایش فوراً اعتماد ایجاد نمی‌کند. زن جوانی که از بی‌صداقتی همسرش صدمه دیده است؛ ممکن است با اعتراف شوهرش و تغییر رفتارش او را ببخشد، اما خیانت صورت گرفته اعتماد او را از بین برده است. این اعتماد تنها در صورت قابل اعتماد بودن در آینده احیا می‌شود. بخشایش، این اعتماد را به تدریج احیا می‌کند.
بخشایش به معنای فراموشی نیست. بخشودن، خطایی را که صورت گرفته از حافظه پاک نمی‌کند. وقتی یاد آن واقعه می‌افتید، شاید دوباره درد عمیقی احساس کنید، اما تصمیم می‌گیرید به کسی که از او گذشت کرده‌اید مخصوصاً اگر همسرتان باشد، مهر بورزید.
ترس، رقیبِ بخشایش است. وقتی می‌خواهید آشتی کنید ترس این را دارید که شاید او معذرت خواهی نکند یا شاید من را نبخشد. البته درست است که می‌گوییم ترس رقیب بخشایش است، اما به اندازه عشق قوی نیست. وقتی شما به کسی که در حقتان ظلم کرده است مهر می‌ورزید، از ترس‌هایتان چنان آزاد می‌شوید که بهترین روابط ممکن را برقرار می‌کنید و از آن لذت می‌برید.
نکته بسیار مهم این است که هر کار نیکی اگر با منت گذاشتن همراه شود، بی‌ارزش خواهد بود و دیگر آثار نیکی نخواهد داشت؛ بنابراین اگر از بدی و اشتباه همسر خود می‌گذرید، یادتان باشد هیچ‌گاه این کار نیک را با منت گذاشتن و آزرده خاطر کردن همسرتان بیهوده نکنید و نیکی و برکت آن گذشت را روشنایی‌بخش زندگی مشترک‌تان قرار دهید.
مهارت عذرخواهی
بی‌نیازی از عذرخواهی، ارجمندتر از عذرخواهی بجا و صحیح است؛[4] بنابراین بهتر است نخست با به کار گرفتن عقل، درایت، ایمان و عاطفه دست به اشتباه نزنید، اما اگر اشتباهی رخ داد بهترین راه این است که هر چه سریع‌تر عذرخواهی کنید. عذرخواهی نیز به اندازه بخشایش و گذشت کردن، اهمیت دارد.
درست همان‌طور که بخشودن به گذر زمان احتیاج دارد، اصلاح رفتار نیز به زمان نیازمند است. اگر بحرانی در روابط زناشویی به وجود آید، پای دو طرف به میان کشیده می‌شود. کسی که اشتباه کرده باید به اشتباهش نگاه کند و طرف دیگر باید به بخشیدن و چشم‌پوشی توجه کند.
اگر همسران اهل گذشت و عذرخواهی نباشند کار دشوار می‌شود. مثلاً اگر مردی احساس کند که بخشوده نمی شود، عذرخواهی برایش دشوار می‌شود. از سوی دیگر وقتی مردی عذرخواهی نمی‌کند، بخشودن او از طرف زن، دشوار می‌شود. عذرخواهی و گذشت با یکدیگر در رابطه هستند. فرد با عفو کردن، نشان می‌دهد که همسرش را هنوز دوست دارد و مایل به دریافت حمایت از اوست.
فرد با عذرخواهی می‌گوید که واکنش همسرش را درک می‌کند. تصدیق می‌کند اشتباهی مرتکب شده و حالا قصد اصلاح و جبران آن را دارد. وقتی یکی از دو طرف، در مقام عذرخواهی می کند، برای طرف دیگر گذشت کردن ساده‌تر می‌شود. وقتی زن یا شوهر به طور کامل گذشت می‌کند، دیگری احساس مسئولیت بیشتری می‌کند و بهتر می‌تواند عذرخواهی کند؛ بنابراین، هم عذرخواهی و هم پذیرش عذر، نوعی انعطاف نشان دادن در برابر اقدام دیگران است و این اقدام، گاه موجب فرو نشاندن خشم دو طرف می‌شود.[5]
اعتراف به اشتباه و عذرخواهی از همسر آثار زیادی در زندگی مشترک دارد از جمله:
- رشته پیوند همسران را محکم‌تر می‌کند و جلوی درگیری‌ها و عقده‌سازی‌ها را می‌گیرد و خانه را به صورت پناهگاهی مطمئن و امن محفوظ می‌دارد.
- اعتراف به لغزش، فرد را از عذاب روحی که دچار آن شده است رها می کند.
- عذرخواهی از اشتباهات سبب شناخت خود و جبران کاستی‌ها می‌شود. این مسئله که انسان ضعف‌ها و قصور خود را با واقع بینی بپذیرد و علاوه بر اعتراف به آنها بکوشد تا آنها را جبران کند، کاری پسندیده است. چه بهتر که در این راه با خشنود کردن همسر، محبت و کمک او را به خود جلب کند و دریچه‌ای از زندگی سالم را به روی خود بگشاید.[6]
[1]. کنز العمال، ج3، ص373.
[2]. بحارالانوار، ج75، ص359.
[3]. ر.ک: بهبود روابط زناشویی به زبان آدمیزاد، پائولا هال، ترجمه: لیلا رسولی، ص 40.
[4]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص 533.
[5]. ر.ک: معجزه صمیمیت، زهره اسماعیل بیگی- حمیدرضا غلامرضایی، ج3، ص 905-907؛ همسران شایسته، اسدالله طوسی، ص 397-408؛ صمیمانه با همسران، محمدعلی قاسمی، ص 203.
[6] ر.ک: روابط سالم در خانواده، داوود حسینی، ص 42.
