- عامل سی‌ام: شناخت فضای مجازی
اینترنت و فضای مجازی شکل‌گرفته در آن، علی‌رغم قابلیت‌ها و کارکردهای مثبت و مفیدی که برای خانواده دارد، می‌تواند تهدیدها و آسیب‌هایی را نیز برای این نهاد اجتماعی به همراه داشته باشد. شناسایی ابعاد مختلف این آسیب‌ها و برنامه‌ریزی برای مقابله با آنها، از موضوعات مهم در حفظ و تحکیم این نهاد محسوب می‌شود.
امروزه شبکه‌های اجتماعی، تبدیل به یکی از اصلی‌ترین معضلات خانواده‌ها شده است. یکی از مشکلاتی که این شبکه‌ها برای خانواده ایجاد کرده است، کاهش ارتباط میان اعضای خانواده است. کم شدن رابطه نیز یکی از اصلی‌ترین عوامل طلاق عاطفی است. تقریباً تمام طلاق‌های رسمی هم ریشه در طلاق عاطفی دارند.
از دیگر معایب فضای مجازی این است که خانم‌ها و آقایان خیال می‌کنند فضای مجازی چهاردیواری خانه‌شان است. حرف‌ها و عکس‌های خصوصی از خود و خانه‌شان را در آن به اشتراک میگذارند. متأسفانه گاهی این موضوع برای آنها مشکل‌ساز می‌شود.
از زمانی که شبکه‌های اجتماعی به وجود آمده است، حساسیت زن و مرد به تلفن همراهشان و رمزگذاری آن بیشتر شده است. رمز گذاشتن بر تلفن همراه و استفاده مستمر و طولانی از شبکه‌های مجازی خصوصاً در زمان حضور همسر، کنار نگذاشتن تلفن همراه و چک کردن مدام پیام‌ها از جمله عواملی است که شک و نگرانی همسر را تشدید می‌کند. این کار به میزان بسیار زیادی به بی‌اعتمادی میان زن و شوهر دامن می‌زند.
یکی دیگر از آسیب‌های فضای مجازی این است که سطح رضایت‌مندی افراد از زندگی را پایین می‌آورد، چراکه تعداد زیادی از کاربران در فضای مجازی به نقل قابلیت‌ها و پیروزی‌های خود می‌پردازند. فرد در مقایسه پیروزی دیگران با شکست‌ها و ناکامی‌های خود دچار نارضایتی از زندگی می‌شود، غافل از اینکه کمتر افرادی هستند که ناکامی و شکست خود را در فضای مجازی به اشتراک میگذارند.
برخی دیگر از مضرات استفاده زیاد از فضای مجازی:
بی‌توجهی به نیازهای عاطفی خانواده
اعضای خانواده نیازمند محبت، توجه و گفتگو هستند. اگر این نیازها در محیط خانواده پاسخ داده نشود، خطر بسیاری تک‌تک اعضای خانواده را تهدید خواهد کرد. در خانواده‌هایی که همه یا برخی از اعضای آن، از این ابزار استفاده افراطی می‌کنند، بی‌توجهی به پاسخ‌گویی نیازهای خانواده، به‌وفور دیده می‌شود.
مانع صله‌رحم
فضای مجازی از دو بعد صله رحم را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. اول آنکه برخی از افراد به بهانه اینکه ما با این ابزارها صله ارحام را به جا می‌آوریم، انگیزه‌ای برای دید و بازدیدهای حضوری ندارند. اثر دوم هم اینکه وقتی استفاده از این ابزارها متن زندگی شد، در هنگام دید و بازدیدهای حضوری هم افراد مشغول ارتباط‌های مجازی خودشان هستند؛ یعنی کیفیت دید و بازدید به شدت پایین می‌آید.
ایجاد ارتباط‌های نامشروع
ارتباط نامشروع تنها به ارتباط میان زن و مرد در اندازه‌ای که لازمه حد بشوند، نمی‌گویند. ارتباط نامشروع یعنی ارتباطی که از نظر خدا اشکال دارد. شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای تلفن همراه، بستری برای آسان کردن ارتباط میان همه است. برخی از افراد، وقتی به فضای مجازی می‌رسند، احساس می‌کنند در این فضا، یک خدای دیگری وجود دارد که از خدای فضای حقیقی، آسان‌تر می‌گیرد. از همین رو، تقیداتی را که در فضای حقیقی به آن پایبند هستند، در فضای مجازی کنار میگذارند. این بی‌توجهی زمینه ارتباط‌هایی را فراهم می‌کند که بنیان زندگی را متزلزل می‌کند. باید به این موضوع توجه ویژه داشت که خطر اختلاط‌ها در فضای مجازی کمتر از فضای حقیقی و محیط کار نیست.
کم شدن انگیزه برای مطالعه
رسانه دیجیتال رقیب اصلی و جدی کتاب است. خانواده‌هایی که وقت زیادی را صرف مطالعه دیجیتال می‌کنند، زمان کمتری را برای مطالعه با کتاب میگذارند و کم شدن میانگین مطالعه در یک خانواده یا یک جامعه، برابر است با پایین آمدن سطح فرهنگی آن جامعه. کتاب در قالبی مدون و سلسله‌بندی شده، اطلاعات را در اختیار مخاطب خود قرار می‌دهد، در حالی که فضای مجازی بدون هیچ برنامه‌ریزی و در حد گرده‌افشانی آگاهی‌بخش است. افرادی که در فضای مجازی غرق هستند به یک نوع توهم آگاهی دچار می‌شوند و برای اینکه از آگاهی عقب نمانند بیشترین زمان خود را در این فضا می‌گذرانند.
راهکارهایی برای استفاده مفید از فضای مجازی
برای اینکه بتوانیم از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی استفاده مفید داشته باشیم، حداقل باید چهار نکته را رعایت کنیم: اول تقویت بنیه اخلاقی، دوم تقویت بنیه اعتقادی، سوم فراموش نکردن اولویت‌ها و غرق نشدن در این شبکه‌ها، چهارم توجه به حد و ارتباط میان محرم و نامحرم.
تقویت بنیه اخلاقی
کسانی که وارد فضای مجازی می‌شوند، باید پیش از ورود به این فضا خودشان را از نظر اخلاقی به اندازه‌ای تقویت کرده باشند که بتوانند در مقابل جذابیت‌های گمراه کننده آن مقاومت کنند. گاهی برخی به نیت کارهای فرهنگی وارد فضای مجازی شده‌اند، اما به خاطر ضعفی که در بنیه اخلاقی آنها وجود دارد در این راه گمراه شدند و به بیراهه رفتند.
تقویت بنیه اعتقادی
فضای مجازی تنها به ویروس‌های اخلاقی آلوده نیست. امروزه این فضا پر شده از ویروس‌های اعتقادی که در قالب‌های مختلفی مثل شعر، متن ادبی، فیلم و موسیقی منتقل می‌شوند؛ بنابراین کسی که بنیه اعتقادی خودش را محکم نکرده باشد، در فضای مجازی دچار مشکلات جدی می‌شود.
تعریف دقیق اولویت‌ها
کسی که می‌خواهد با فضای مجازی ارتباط داشته باشد، باید بداند ارتباط با فضای مجازی، یکی از چندین کاری است که طی شبانه روز، پیش روی انسان است. این کار برای بسیاری از انسان‌ها کار اصلی هم نیست. کسی که با غرق شدن در فضای مجازی، از نیازهای عبادی، عاطفی و فکری خود غافل می‌شود، مشخص است که نتوانسته فضای مجازی را در زندگی خود مدیریت کند. امروزه بسیاری از افراد، معتاد فضای مجازی شده‌اند و این اعتیاد تمام زندگی آنان را تحت الشعاع قرار داده است. وقتی به هر دلیلی ارتباط این افراد با فضای مجازی قطع می‌شود، انگار رگ حیاتشان قطع شده است.
توجه به حدود ارتباط با نامحرم
یکی از اصلی‌ترین نکاتی که در چارچوب استفاده از فضای مجازی باید در نظر گرفت؛ حدود ارتباط با نامحرم است. فضای مجازی بسیار فریبنده است. یکی از فریب‌های این فضا احساس مصونیتی است که به انسان در ارتباط با نامحرم دست می‌دهد. بسیاری از کارهایی که ما در فضای حقیقی در ارتباط با نامحرم انجام نمی‌دهیم، در فضای مجازی انجام می‌دهیم. مثلاً پیام‌های عاشقانه‌ای که در این شبکه‌ها رد و بدل می‌شود از نگاه بسیاری از کاربران حس خاصی را در افرادی که ما به آنها پیام می‌دهیم ایجاد نمی‌کند؛ در حالی که این فکر کاملاً اشتباه است. شاهد آن هم بسیاری از روابط عاطفی است که جرقه‌اش را همین پیام‌ها زده‌اند.
نکاتی برای کسانی که از همسرشان می‌نالند
برقراری ارتباط مسالمت‌آمیز با همسرتان، می‌تواند زمینه گفتگوهای جدی با او را برای استفاده افراطی از فضای مجازی و آسیبی که به زندگی‌تان زده است، فراهم کند، اما در رابطه‌های پر تنش، گفتگوها بیش از آنکه به نزدیک شدن دیدگاه‌ها کمک کند، سبب جر و بحث می‌شود؛ بنابراین پس از محاکمه خویش باید راهکارهای درمانی پیش گرفت:
محبت
محبت خالصانه و از نوع رفتاری، گفتاری و نوشتاری از اصلی‌ترین عوامل تأثیرگذاری شما بر روی دیگران است. میان سردی روابط عاطفی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی، ارتباط وجود دارد. برخی افراد به دلیل کمبود محبت از سوی همسر یا والدین خود به فضای مجازی رو می‌آورند تا نیازی را که در خانه و در کنار اعضای خانواده به درستی پاسخ داده نمی‌شود، در این شبکه‌ها پیدا کنند؛ بنابراین محبت کردن به همسر یا فرزندی که به صورت افراطی به فضای مجازی رو آورده است می‌تواند کمک کننده باشد.
احترام
احترام گذاشتن به اشخاص باعث می‌شود احساس شخصیت کنند و از انجام کارهای نابهنجار اجتناب کنند؛ بنابراین احترام به همسر یا فرزندی که مدام در فضای مجازی به دنبال احترام دیگران است کمک می‌کند تا شخصیت از دست رفته خود را در خانه بیابد.
بانشاط کردن محیط خانه
خانه‌ای که نشاط ندارد، اعضای آن به شدت برای گرایش به فضای مجازی آمادگی دارند. در خانه باید شاد باشید و به یکدیگر انرژی بدهید. همه باید دست به دست هم بدهید و فضای خانه را بانشاط کنید.
پر کردن وقت به صورت مفید
امروزه ما هنر پر کردن وقت خانواده به صورت مفید را نداریم. میزان کتاب‌خوانی در خانواده‌های ما، فاجعه است. بازی‌های سنتی در خانه‌ها رنگ باخته ولی حواسمان نیست. اوقات فراغت را با تفریح سالم و مطالعه کتاب‌های مفید و بازی‌های دسته جمعی بگذرانید.
تقویت روحیه معنوی
بدون تقویت معنویت در دنیای امروز نمی توان خانواده سالم، بانشاط، پیشرو و آرام داشت. باید طعم معنویت را چشید. بسیاری از این انحرافات ریشه در دوری انسان از معنویت دارد. خودتان معنوی باشید، ارتباطتان را با خدا و اهل‌بیت تقویت کنید تا همسرتان هم طعم معنویت را بچشد.
ارتباط با خانواده‌های همسو
زمینه‌سازی برای ارتباط با خانواده‌هایی که فضای فرهنگی حاکم بر آنها خوب است، کمک بسیاری برای تغییر رفتار همسرتان می‌کند. برعکس، ارتباط بیشتر با خانواده‌هایی که بیش از حد از فضای مجازی استفاده می‌کنند، نقش فراوانی در گرایش افراطی خانواده به فضای مجازی دارد.[1]
[1]. ر.ک: گرداب دروغ، محسن عباسی ولدی، ص 170-187؛ پرانتز باز-پرانتز نبسته، محسن عباسی ولدی، ص 215-245.
